بخش‌هایی از قسمت دوم پادکست اسلوب با عنوان «نبرد پلتفرم‌ها» با بهره‌گیری از این مستند تولید شده است. همچنین در این مستند مطالب دیگری نیز بیان شده که در پادکست در رابطه با آن صحبت نشده یا کمتر به جزئیات آن مطلب پرداخته شده است.
پادکست اسلوب از طریق انواع اپلیکیشن‌های استاندارد پادکست قابل شنیدن است. لینک‌های زیر شما را به صفحه‌ی «نبرد پلتفرم‌ها» بر روی اپلیکشن‌های مختلف هدایت می‌کند:
نسخه‌ی ویدیویی این قسمت را نیز می‌توانید از طریق کانال اسلوب در یوتیوب تماشا کنید.
فهرست مطالب
- مقدمه
- تاریخچه بازارگاه
- بازارگاه چیست؟
- انواع دسته‌بندی بازارگاهها
- دسته‌بندی دوم بازارگاهها
- اولین پلتفرم آنلاین جهان
- آمارهایی از تجارت الکترونیکی در کشورهای مختلف
- رقابت بازارگاه‌های آنلاین در ایران
- نگاهی از نزدیک به پلتفرمهای ایرانی
- رقابت میان بازارگاه‌های آنلاین B2C در اقتصاد ایران
- منابع
مقدمه
این روزها افرادِ بیشتری خرید آنلاین را به روش مرسوم رفتن به فروشگاه ترجیح می‌دهند. اینترنت و ظهور بازارگاه‌های آنلاین شیوه خرید ما را متحول کرده است. براساس داده‌های «اِستاتیستا» (Statista) در سال ۲۰۲۱ انتظار می‌رود بیش از ۲/۱۴ میلیارد نفر در سراسر جهان کالاها و خدمات را به صورت آنلاین خریداری کنند، در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۶، ۱/۶۶ میلیارد خریدار دیجیتال جهانی بود.
در طول این سال‌ها گروهی از پلتفرمهای آنلاین برای تسهیل تجارت دیجیتالی رشد کرده‌اند. این پلتفرم‌ها که به عنوان «بازارگاه» (مارکت‌پِلیس Marketplace) شناخته می‌شوند، طیف وسیع‌تری از انتخاب‌های خرید را برای مصرف‌کنندگان فراهم می‌کنند.
به گفته «دیجیتال کامرس ۳۶۰» (Digitalcommerce360) ۶۲/۷ درصد از ۴/۲۹ تریلیون دلار فروش تجارت الکترونیک جهانی در سال ۲۰۲۰ در ۱۰۰ بازارگاه برتر هزینه شده است. اما نه تنها بازارگاه‌هایی مانند آمازون، ای‌بِی و علی بابا در حال تسخیر جهان هستند، بلکه بازارگاه‌هایی مانند ترندیول (مستقر در ترکیه) و جِی‌دی (مستقر در چین) که به مناطق محلی خدمات ارائه می‌دهند، به طرز شگفت انگیزی رشد کرده‌اند.
سوال بزرگ این است: چرا؟ یک بازارگاه دقیقاً چه چیزی را به خرده‌فروشان ارائه می‌دهد که در کانال‌های دیجیتال دیگر از جمله رسانه‌های اجتماعی و فروشگاه‌های تجارت الکترونیک یافت نمی‌شود؟
تاریخچه بازارگاه
تقریباً در هر شهری که قدم بزنید، دیر یا زود با یک میدان روباز در جایی نزدیک به مرکز (معمولاً در بخش‌های قدیمی‌تر شهر) مواجه خواهید شد: بازار. عملکرد یک بازار در حال حاضر مانند گذشته است و بین نیروهای اقتصادی عرضه و تقاضا ارتباط ایجاد می‌کند. در دنیای دیجیتال، بازارها دقیقاً به همین دلیل در حال رونق هستند. اما آیا ممکن است که فروشگاه‌های زنجیره‌ای و خرده‌فروشی‌ها یا انواع فروشگاه‌هایی که اکثر خیابان‌های بزرگ در سراسر جهان را پر می‌کنند، بخشی از یک اتفاق تاریخی باشند؟
بازارگاه یکی از قدیمی‌ترین مفاهیم مربوط به فروش است. در ابتداییترین حالت، بازارگاه ارائهدهنده فرصتی برای چندین فروشنده است تا کالاهای خود را در مقابل جمعیت متنوع خریداران قرار دهند.
نگاهی به گذشته بشریت، تعاریف اولیه بازارگاه را اختیارمان قرار می‌دهد. اولین بازارگاهها در حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد ثبت شده‌اند. در اوایل تاریخ یونان منطقه‌ای را در شهر تعیین کرده بودند که شهروندان برای شنیدن اعلامیه‌های مدنی، مبارزات نظامی یا بحث در مورد سیاست جمع می‌شدند، این منطقه آگورا (Agora) نام داشت (Agora Timeline).
با گذشت زمان آگورا تبدیل به بازارگاه روباز و چادردار شهری شد که در آن بازرگانان مغازه‌های خود را داشتند و صنعت‌گران اجناس خود را می‌ساختند و می‌فروختند. آگورا اصلی آتن در زیر آکروپولیس در نزدیکی ساختمانی واقع شده است که امروزه به عنوان Thesion شناخته می‌شود (Mark, 2009).
طولی نکشید که نیاکان ما مناطقی متمرکز برای تبادل کالاها و خدمات با ارزش ایجاد کردند و پس از گسترش راه‌های تجاری بین شهرها، تمدنها و بعداً حتی در قارهها، رونق و رشد چشم‌گیری یافتند. این مفهوم در طول زمان تغییری نکرده است، آنچه تغییر کرده اما این است که چگونه فناوری دامنه بازار را گسترش داده و به والمارت، آمازون و هر خرده‌فروش عمدهای که یک بازارگاه را راه اندازی می‌کند، اجازه می‌دهد مصرف‌کنندگان و برندهای سراسر جهان را گرد هم بیاورند.
بازارگاه چیست؟
بازارگاه یک خرده‌فروشی، مغازه یا یک انبار نیست، بلکه مکانیسمی است که افرادی را که می‌خواهند کالا بفروشند و افرادی که می‌خواهند کالا بخرند را در کنار هم قرار می‌دهد. این نشان‌دهنده قدیمی‌ترین شکل تجارت خرده فروشی است، بازارگاه آنلاین اما چه تفاوتی دارد؟
گروه «ورژن» در جدیدترین نسخه راهنمای خود پیرامون بازارگاه‌های آنلاین (۲۰۲۰) «بازارگاه آنلاین» را اینگونه تعریف می‌کنند:
«بازارگاه آنلاین نوعی سایت تجارت الکترونیکی است که تهیهکنندگان کالا یا خدمات (فروشندگان) را به کسانی که قصد خرید آن کالا یا خدمات را دارند (خریداران) متصل می‌کند. این خریداران و فروشندگان ممکن است قبلاً در یافتن یکدیگر مشکل داشته باشند بنابراین بازارگاه باعث ایجاد کارآیی در بازار غیر کارآمد می شود»
برای آن‌که بتوانیم بازارگاه‌های آنلاین را بشناسیم، ناگزیریم تا به عناصر مشترک آنها بپردازیم. این عناصر را می‌توان در دو گروه زیر توصیف کرد (A Guide to Marketplaces, 2020):
۱- بازارگاهها فروشندگان و موجودی آنها را جمع می‌کنند. آنچه بازارگاه را از یک سایت تجارت الکترونیک استاندارد متمایز می‌کند، این است که کالا و خدمات توسط شخص ثالث تأمین می‌شود و در بیشتر موارد بازارگاه به عنوان نوعی واسطه دیجیتال عمل می‌کند.
۲- بازارگاهها دارای یک عنصر تراکنش هستند. در نتیجه دومین عامل تمایز آنها با یک سایت فروش این است که حداقل به بخشی از تراکنش بین خریدار و فروشنده رسیدگی می‌کنند.
انواع دسته‌بندی بازارگاهها
با توجه به تنوع نوعی بازارگاهها، شیوه‌های مختلفی برای تفکیک و گروه‌بندی آنها وجود دارد که هرکدام از منظری به تفکیک آنها می‌پردازد. در ادامه با انواع این دسته‌بندی‌ها و همچنین، زیرشاخه‌های هرکدام آشنا خواهیم شد.
دسته‌بندی اول بازارگاهها
یک بازارگاه را می‌توان بر اساس ۴ عامل دسته‌بندی کرد:
۱- انواع شرکت‌کننده شامل: B2C (Business-to-Consumer)
B2B (Business-to-Business) و (Peer-to-Peer) P2P
۲- محصولات ارائه شده شامل کالا، خدمات، اطلاعات و پرداخت
۳- ابزارهای ارتباطات شامل تجارت آنلاین و Online-To-Offline) O2O)
۴- ابزارهای درآمدزایی شامل میزان بازدید، تبلیغات، خدمات اضافی
۱- انواع شرکت‌کننده
۱-۱ بازارگاه همتا به همتا P2P
یک معامله میان اشخاص (حقیقی) که کالاهای خود را به همتایان خود میفروشند. به عنوان مثال معاملات در روزهای اولیه ای‌بِی و ایر بی اند بی (Airbnb) توسط اشخاص صورت میگرفت. دیوار، شیپور و ایسام (بخش خرید و فروش کالاهای نو یا دست دوم توسط کاربران) نمونه‌های داخلی این شیوه هستند (A Guide to Marketplaces, 2020 Täuscher, 2018).
۱-۲ بازارگاه کسب و کار به مصرف‌کننده B2C
این شکل از بازارگاه یک مدل تجاری است که در آن فروشنده محصولات و خدمات را مستقیماً به مصرف‌کنندگان می‌فروشد. در این مدل مصرف‌کنندگان، کاربران نهایی هستند. بسیاری از بازارگاهها مانند آمازون، ای‌بِی، دیجی‌کالا و دیوارِ فروشگاهها از این مدل تجاری استفاده می‌کنند.
با توجه به جذابیت بازارگاه، فروشندگان به دو دلیل فعالیت حرفه‌ای خود را در آن گسترش می‌دهند:
الف) مشاغل موجود، فرصت را تشخیص داده و وارد پلتفرم می‌شوند.
ب) اشخاص به دلیل موفقیت در بازارگاه (همتا به همتا) فعالیت خود را به یک کسب و کار رسمی تبدیل می‌کنند (A Guide to Marketplaces, 2020 Täuscher, 2018).
۱-۳ بازارگاه کسب و کار به کسب و کار B2B
در حالی که بازارگاه‌های B2B در رقابت با P2P و B2C عقب‌تر بودند، در حال حاضر به یک بخش با رشد سریع تبدیل شده‌اند. این بازارگاه نوعی پلتفرم تجارت الکترونیکی است که سایر کسب و کارها را به عنوان مشتری اصلی خود هدف قرار می‌دهد و فروشندگان شامل تولیدکنندگان، تأمین‌کنندگان و عمده‌فروشان هستند. این معاملات توسط اپراتور بازارگاه به صورت آنلاین پردازش می‌شود. علی بابا بزرگترین بازیکن در این گروه است. شاهد ظهور موج جدیدی از استارتآپهای B2B مانند Kinnek هستیم که بر روی خرید و زنجیره تامین برای کسب و کارهای کوچک و متوسط (SMEها Small and medium-sized enterprises) تمرکز دارد (A Guide to Marketplaces, 2020 Täuscher, 2018). در ایران «ویترین‌نت» بازار تجهیزات و ماشین‌آلات صنعتی نمونهای از این مدل بازارگاه است.
۲- تقسیم‌بندی موضوعی بازارگاهها
نوع دیگر تقسیم‌بندی بازارگاهها بر اساس موضوع محل تمرکز آن‌هاست. در جدول زیر، بازارگاه‌های مختلف داخلی و خارجی را بر اساس بازار محل تمرکزشان می‌بینید.
| دسته‌بندی موضوعی | نمونه جهانی | نمونه داخلی |
| کالاها و محصولات | eBay – Amazon – Etsy | دیجی‌کالا – باسلام – ایسام |
| خدمات | Uber – Booking.com – Airbnb | اسنپ – علی‌بابا |
| اطلاعات | YouTube – Spotify – Soundcloud | آپارات – بیپ‌تونز |
| سرمایه گذاری و سرمایه گذاری جمعی (crowdfunding) | Circle up – Kickstarter | کارن کراود – راتا – دونِیت (این استارتاپ در پایان سال ۱۳۹۸ به فعالیت خود خاتمه داد. پیرامون دونیت در قسمت اول از اسلوب گفتگوی مختصری انجام شد.) |
۳- تفکیک بر اساس محل استفاده کاربر نهایی
فارغ از نوع و ماهیت پلتفرم‌ها، شیوه‌ی دیگری که می‌توان برای تفکیک آنها در پیش گرفت، محل ایجاد ارزش و استفاده‌ی نهایی آن است. بر این مبنا، دو گروه کلی را می‌توان برشمرد (Kawa,2019).
۳-۱ بازارگاه آنلاین به آفلاین (Online-To-Offline)
در این حالت یک بازارگاه، کاربران را به صورت آنلاین جذب می‌کند اما مشتریان، خدمات را آفلاین دریافت می‌کنند. به عنوان مثال شخصی کالایی را در اینترنت انتخاب کرده اما آن را در فروشگاه دریافت می‌کند.
۳-۲ بازارگاه تجارت آنلاین
همه چیز به صورت آنلاین اتفاق می‌افتد. به عنوان مثال از طریق بازارگاه‌های آنلاین که بلیت فروشی می‌کنند می‌توان در یک کلاس آنلاین ثبت نام و بلیت الکترونیکی را از طریق ایمیل دریافت کرد.
۴- ابزار درآمدزایی برای بازارگاهها
روش‌های مختلفی برای کسب درآمد از طریق منابع برای بازارگاه ها وجود دارد که می‌تواند بر اساس معیارهایی شامل کمیسیون، حق عضویت، تبلیغات، ترافیک سایت یا خدمات اضافی دیگر انجام شود (Täuscher, 2018).
دسته‌بندی دوم بازارگاهها
در یک دسته بندی دیگر می‌توان یک بازارگاه را به دو قسمت عمودی و افقی تقسیم کرد (Grieger, 2003):
۱- بازارگاه آنلاین عمودی
بازارگاه‌های عمودی خاص صنعت هستند که روی یک بازار جاویژه یا گوشه‌ای(نیچ niche market) متمرکز شده‌اند. به عنوان مثال ChemConnect ،Chemdex ،One Chem و e-Chemicals در صنایع شیمیایی (در ایران پلتفرم «شیمی‌بازار» در این رسته قرار می‌گیرد). بازارگاه‌های عمودی عرضه یا تقاضای کل را در یک بازار عمودی (بازار عمودی ( Vertical market) : بازاری است که در آن تمام مشتریان در یک صنعت خاص حضور داشته باشند. به عنوان مثال ، سایت Noodle.org یک موتور جستجوی عمودی برای صنعت آموزش است. فرقی نمی‌کند که مشتریان به دنبال کلاس مهد کودک، کالج یا دوره رقص برای آموزش بزرگسالان باشند. این پلتفرم صنعت خود را از بالا تا پایین پوشش می‌دهد. در مقابل بازار افقی ( Horizontal market) بازاری است که در آن کالای تولیدی یا خدمات به طور گسترده‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد و تقاضای زیادی دارد. بنابراین تولیدکنندگان با ریسک کمتری برای کاهش تقاضا اما رقابت بیشتر رو به رو هستند) پوشش می‌دهند. از آنجا که آنها روی یک یا چند دسته محصول تمرکز دارند می‌توانند تجربه کاربر را با برجسته کردن ویژگی‌های خاص دسته محصول، مهندسی کنند. به عنوان مثال یک خرده فروش سنگ‌های قیمتی باید تصاویری از برق زدن سنگ در محیط‌‌هایی با درجه نور متفاوت ارایه دهد.
۲- بازارگاه آنلاین افقی
این بازارگاهها محصولات و خدمات زیادی را در دسته‌بندی‌های مختلف به فروش می‌رسانند. بازارگاه‌های افقی گسترده، متنوع و چند بخشی فعالیت می‌کنند. مشهورترین بازارگاه تجارت الکترونیکی افقی آمازون است که در آن کتاب، مبلمان، غذا، مواد غذایی، پوشاک، اسباب بازی، نرم افزار، موسیقی و بسیاری موارد دیگر به فروش می‌رسد.
اولین پلتفرم آنلاین جهان
با تعریف و انواع بازارگاه‌های آنلاین آشنا شدیم اما از نخستین پلتفرم آنلاین جهان چه می‌دانیم؟
در خط سیر زمانی (Timeline) تجارت الکترونیک (Ecommerce Timeline) آن چه با عنوان مرحلهای مهم جلب توجه می‌کند، راه‌اندازی اولین بازارگاه آنلاین به نام «بورس رایانه بوستون» (Boston Computer Exchange) در سال ۱۹۸۲ است که یک بازارگاه مبتنی بر سیستم تابلوی اعلانات (Bulletin Board System – یک برنامه اجرا شونده روی شبکه است که به کاربران اجازه می‌دهد تا با استفاده از برنامه ترمینال به سیستم وصل شوند. پس از ورود به سیستم، کاربر می‌تواند اعمال مختلفی مانند: بارگذاری و بارگیری نرم‌افزار و داده‌ها، خواندن و انتشار اخبار، ارتباط با دیگر اعضاء در اتاق گفتگو و چت، بازی و سرگرمی و … را انجام دهد.ویژگی این نوع شبکه در آن است که مرزهای اداری در آن بسته نمی‌باشد و با بکارگیری آن روال اداری انتقال اطلاعات بصورت پله‌ای نخواهد بود) برای خرید و فروش رایانه دست دوم بوده و از اولین پلتفرمهای تجارت الکترونیکی شناخته می‌شود.
در این پلتفرم با استفاده از پایگاه داده آنلاین خریداران و فروشندگان قادر به خرید و فروش رایانه، قطعات و موارد مشابه بودند. بورس رایانه بوستون سپس بستر خود را برای پشتیبانی از انواع دیگر فروش و حتی راه اندازی نرم افزار حراج گسترش داد. سیستم تجاری حراج BCENE به طور گسترده‌ای به عنوان یک نوآوری عمده در نحوه تجارت در تمام زمینه‌های تجاری شناخته می‌شد (E-entrepreneur, 2019).
شرکت «استاندارد اویل» (Standard Oil) تحت قراردادی کلیه حقوق این سیستم را خریداری کرد و به دنبال مشاوره در مورد چگونگی ایجاد یک سیستم تجارت آنلاین در سطح جهانی بود اما این شرکت نیز به بریتیش پترولیوم فروخته شد و سرانجام تلاش برای اجرای این ایده متوقف شد.
در ژانویه ۱۹۹۰ پلتفرم بوستون به ValCom (یک خرده‌فروش رایانه) فروخته شد. این کسب و کار به جای تمرکز بر توسعه جنبه‌های آنلاین، بر فروش موجودی اضافی تمرکز کرد. فعالیت بوستون پس از چندبار فروش به شرکت‌های دیگر سرانجام متوقف و تعطیل شد (The History of eCommerce).
سال ۱۹۹۱ به عنوان یکی از مهم‌ترین سال‌های تاریخ یعنی سالی که اینترنت عمومی شد، شناخته می‌شود. با دسترسی گستردهتر افراد به اینترنت تعداد بیشتری از کارآفرینان به جستجوی راههایی برای کسب درآمد از جمله تجارت الکترونیکی پرداختند. راه اندازی ای‌بِی در سال ۱۹۹۵ موج اول بازارگاه‌های متمرکز بر محصول را ایجاد کرد و موفقیت اوبر در سال ۲۰۱۰ موج دوم بازارگاه‌های متمرکز بر خدمات را به همراه آورد. هر چند امروزه اغلب شاهد ترکیبی از بازارگاه‌های محصولات و خدمات هستیم.
در سال ۱۹۹۵ یک نشانگر لیزری شکسته به قیمت ۱۴ دلار اولین فروش در ای‌بِی بود. به مرور زمان و به دنبال ایجاد شرایط به گونهای که مشتریان بتوانند با فروشندگان ملاقات کنند، زمینه‌ای برای تعریف بازارگاهها ایجاد شد (The History of eCommerce). ای‌بِی در حال حاضر در جایگاه ۲۹۵ در میان ۵۰۰ شرکت برتر به انتخاب فورچون قرار داشته و ارزش بازاری حدود ۳۹ میلیارد دلار دارد. آمازون نیز که در سال ۱۹۹۵ ابتدا با فروش کتاب آغاز به کار کرد، دومین شرکت حاضر در این لیست با ارزش بازار معادل ۱۵۷۰ میلیارد دلار است که به عنوان یکی از پیشتازان بازارگاه‌های آنلاین شناخته می‌شود.
آمارهایی از تجارت الکترونیکی در کشورهای مختلف
بازارگاهها در کشورهای مختلف، وضعیت‌های متفاوتی دارند. جدول مقایسه آماری کشورهای مختلف (براساس داده‌های «استاتیستا»، آمارهای مندرج در این جدول برای سال ۲۰۱۹ است) که در ادامه می‌آید تا حدودی می‌تواند چشم‌اندازی نسبت به وضع جهان فراهم کند.
داده‌های سال ۲۰۲۰ همچنان تخمینی بوده در نتیجه داده‌های قطعی ۲۰۱۹ ذکر شده است
۱- ایالات متحده آمریکا و کانادا
در سال ۲۰۱۹ فروش خرده‌فروشی آنلاین کالا در ایالات متحده به ۳۴۳.۱۵ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۴ به ۴۷۶.۵ میلیارد دلار برسد (B2C E-Commerce, 2019). خرده‌فروشی آنلاین ۱۱.۳٪ از کل فروش خرده‌فروشی آمریکا را تشکیل می‌دهد. این بازار دومین بازار بزرگ تجارت الکترونیک جهان پس از چین است.مزیت ایالات متحده علاوه بر این که رهبری فناوری در جهان را دارد، جمعیت ۳۲۸ میلیون نفری آن است که به دلیل تغییر در سبک زندگی و افزایش مصرف‌گرایی ظرفیت زیادی برای رشد شرکت‌ها ایجاد کرده است. تجارت الکترونیکی در این کشور اما خالی از چالش نیست. تراکم نسبتاً کم جمعیت و فواصل زیاد بین شهرهای بزرگ به معنای حمل و نقل کندتر و گرانتر نسبت به سایر کشورهای پیشرفته است. همچنین مالیات فروش و سایر قوانین بین ایالتها متفاوت است که موانعی را در تجارت ایجاد می‌کند.
در تسلط آمازون بر بازار تجارت الکترونیک ایالات متحده شکی نیست. این شرکت با بیش از ۲ میلیارد بازدید ماهانه جایگاه متفاوتی نسبت به رقبای خود قرار دارد. ای‌بِی با حدود ۶۴۰ میلیون بازدید ماهانه دومین رتبه را داراست و خرده‌فروشان والمارت و تارگت در جایگاههای بعدی قرار دارند. آنچه در بازار ایالات متحده قابل توجه است فعالیت بازارگاه‌های آنلاین در بازارهای تخصصی است. به طور مثال اِتسی (Etsy) که با تمرکز روی صنایع دستی فعالیت می‌کند، Wayfair مبلمان و لوازم خانگی می‌فروشد و Newegg در بازی‌های ویدیویی تخصص دارد (Geldman, 2020).
براساس آمار در دو ماه اول سال ۲۰۱۹ در کانادا فروش خرده‌فروشی آنلاین ۲.۲ میلیارد دلار بوده است. در این کشور در رتبه نخست بازارگاه Best Buy Canada قرار دارد که به بیش از ۲۲۵ میلیون بازدیدکننده در سال خدمات می‌دهد. در جایگاه بعدی ای‌بِی و آمازون قرار دارند. بازارگاه‌های تخصصی در این کشور نیز مورد توجه هستند. به طور مثال iCraft Gifts در کانادا مستقر است و در زمینه فروش کالاهای دست‌ساز فعالیت می‌کند (Merton, 2020).
۲- ترکیه
بازار تجارت الکترونیکی B2C ترکیه در سال ۲۰۱۹ بالغ بر ۸ میلیارد دلار بود (B2C E-Commerce, 2019). انتظار می‌رود رشد بازار تجارت الکترونیکی تا حد زیادی توسط تلفن همراه تقویت شود و ترکیه یکی از بالاترین نرخ‌های نفوذ تلفن هوشمند را در اروپا داشته باشد. Hepsiburada و Gittigidiyor به عنوان نخستین خرده‌فروشان تجارت الکترونیک خدمات خود را به ترتیب از سال ۱۹۹۸ و ۲۰۰۰ آغاز کردند. خرید آنلاین اما پس از سال ۲۰۰۸ مورد استقبال قرار گرفت زیرا فروشگاه های لباس آنلاین گسترش یافتند (Merton, 2020). ده خرده فروش برتر تجارت الکترونیکی تقریباً ۵۰٪ از کل خریدهای آنلاین را تشکیل می دهند. بازار خرده‌فروشی آنلاین در ترکیه بیشتر توسط بازارگاه‌های آنلاین محلی فعال است. نتایج پژوهشی که دانشگاه استانبول درباره رفتار خرید آنلاین در ترکیه (Veysel Ertemel, 2016) انجام داده است نشان می‌دهد که بیشترین خریدهای آنلاین در سه دسته اصلی سفر و رزرو، مد و لباس و مواد غذایی انجام می‌شود. در مقابل کمترین خریدها مربوط به کالاهای مرتبط با فناوری است زیرا افراد تمایل دارند محصولات گران قیمت را قبل از تصمیم خرید بازرسی یا آزمایش کنند. این پژوهش نشان می‌دهد مردم در صورتی که محصولی در ترکیه در دسترس نباشد تمایل به خرید از بازارگاه‌های خارجی مانند آمازون نشان می‌دهند. بنابر ادعای پژوهش در صورتی که محصولات غیرقابل دسترس در ترکیه توزیع شود توزیع کنندگان نیز می‌توانند بازار جدیدی ایجاد کرده و رفتار خرید را به سمت بازارگاه‌های داخلی هدایت کنند. براساس این تحلیل رفتار به نظر می‌رسد یکی از علل عدم برتری آمازون در این کشور گسترش توزیع دسته‌های متنوع کالا توسط کسب و کارهای داخلی است. همچنین بازارگاه‌های موجود به خوبی پاسخ‌دهنده نیاز مصرف کنندگان در سه دسته‌بندی که پیش‌تر اشاره شد، هستند.
Sahibinden.com در رتبه نخست پربازدیدترین سایت‌ها، یک پلتفرم خرید و فروش آنلاین است که در آن افراد و مشاغل خرید و فروش املاک و مستغلات، ماشین و طیف گسترده‌ای از کالاها و خدمات را انجام می‌دهند. پس از آن بازارگاه‌های آنلاین Hepsiburada.com N11.com ،Gittigidiyor.com و Trendyol.com در لیست برترین‌ها قرار دارند. N11 و Trendyol.com در میان ۱۰۰ خرده‌فروش برتر ترکیه شناخته شده‌اند.
یکی از عوامل گسترش تجارت الکترونیکی در ترکیه فضای جذاب سرمایه‌گذاری در این بخش است و به همین دلیل بزرگترین غول‌های تجارت الکترونیکی جهان، آمازون و علی بابا به فعالیت در ترکیه علاقه نشان داده‌اند. آمازون ترکیه سال ۲۰۱۸ شروع به کار کرد و دارای مجموعه گسترده‌ای از محصولات در ۱۵ گروه از جمله محصولات بیش از ۱۰۰۰ تجارت محلیِ ترکیه است. در همین سال شرکت علی بابا برای رقابت با آمازون ۷۵۰ میلیون دلار در شرکت ترندیول سرمایه‌گذاری کرد. ترندیول در سال ۲۰۱۰ تاسیس شد و به عنوان یکی از محبوب‌ترین سایت های خرید در ترکیه شناخته شده است که بیش از ۱۶ میلیون کاربر در آن فعالیت می‌کنند (Trendyol, 2018).
۳- آرژانتین
در سال ۲۰۱۹ فروش خرده‌فروشی در تجارت الکترونیک ۳.۷ میلیارد دلار بوده است (B2C E-Commerce, 2019). از نظر تجارت الکترونیکی آرژانتین در رتبه سوم آمریکای لاتین پس از برزیل و مکزیک قرار دارد. در میان بازیگران اصلی «مرکادو لیبره» (MercadoLibre) محبوب‌ترین بازارگاه است که در سال ۱۹۹۹ راه اندازی شده و در حال حاضر به بزرگترین وب‌سایت تجارت الکترونیکی در آمریکای لاتین تبدیل شده است. در جایگاه دوم ای‌بِی قرار دارد. دیگر بازارگاه‌های آنلاین عبارتند از: آمازون، Avenida (مشابه آمازون)، Garbarino (محصولات خانگی) و Fravega (عمدتا لوازم خانگی).
مرکادو لیبره براساس آمار سال ۲۰۱۸ با کسب ۱۵٪ سهم از بازار در رتبه برتر قرار دارد در حالی که آمازون با سهم بازار ۳ درصد رتبه پنجم را به خود اختصاص داده است. بسیاری مرکادو لیبره را «آمازون آمریکای لاتین» می‌دانند. این شرکت مستقر در آرژانتین به بیشتر مناطق بین آرژانتین و مکزیک خدمات می‌دهد. موفقیت آن ناشی از درک چالش‌های منحصر به فرد تجارت الکترونیکی در آمریکای لاتین است و برای مقابله با رقابت فزاینده آمازون و علی بابا به سرعت به توسعه زیرساخت‌های تدارکاتی خود پرداخته است. یکی از چالش‌های مهم تجارت الکترونیک در کشورهای آمریکای لاتین فعالیت مبتنی بر پول نقد است. در این زمینه مرکادو لیبره در حوزه پرداختها امکان پرداخت را برای افراد فاقد حساب بانکی ایجاد کرده است. این سیستم Mercado Pago نام دارد و به فروشگاه‌های آنلاین و فیزیکی خدمات می‌دهد.
۴- چین
در سال ۲۰۱۹ فروش خرده فروشی آنلاین به ۱.۶۴۵ میلیارد دلار رسیده است که نسبت به سال گذشته ۱۶.۵ درصد افزایش داشته است (B2C E-Commerce, 2019). چین دارای بزرگترین بازار تجارت الکترونیک در جهان است و بازار آن ۵۵٪ از فروش خرده‌فروشی آنلاین جهانی را تشکیل می‌دهد (Geldman, 2020). خرده فروشی آنلاین در چین ۲۰.۷ درصد از کل فروش خرده‌فروشی را تشکیل می‌دهد در حالی که در ایالات متحده این رقم ۱۱.۳ درصد است. بازیگران عمده تجارت الکترونیکی در چین همه شرکت‌های داخلی هستند. علی بابا مالک «تائوبائو» (Taobao) و «تی‌مال» (Tmall)، در کنار JD.com و Pinduoduo، بر تجارت الکترونیک در چین تسلط دارند. بر خلاف عمده فروشی تائوبائو، علی بابا در فروش کالاهای ارزان و مستقیم به مصرف‌کنندگان متمرکز شده است. Tmall Global یکی دیگر از بازارگاه‌های چینی متعلق به علی بابا است اما بر خلاف تائوبائو، فروش کالاهای متوسط به بالاتر را هدف قرار داده است. این بازارگاه همچنین به طور خاص به فروشندگان بین‌المللی که به دنبال دستیابی به بازار تجارت الکترونیک چین هستند به ارائه خدمات می‌پردازد (Geldman, 2020). برتری آمازون در چین به میزان سایر کشورها نبوده است. آمازون در سال ۲۰۰۴ تجارت خرید آنلاین چینی Joyo.com را خریداری کرد و نام آن را به آمازون چین تغییر داد. پس از سال‌ها از دست دادن سهم بازار، آمازون چین برای فروشندگان چینی بسته شد اما همچنان به ارائه محصولات از بازرگانان در سراسر جهان ادامه داده است. در مقاله منتشر شده توسط Business Wire یکی از دلایل عمده شکست آمازون در چین عدم اعتماد این شرکت به توانایی‌های مدیریتی کارمندان محلی بیان شده است. در این گزارش به نقل از مدیر عامل JD (یکی از رقبای اصلی آمازون در چین) اشاره شده است که برای موفقیت در چین در پست‌های مدیریتی نیاز به افرادی است که کشور، مردم و ذهنیت آنها را در داخل و خارج از کشور می‌شناسند. هنگامی که آمازون در آغاز سال ۲۰۰۰ به چین آمد افراد خارجی را در موقعیت‌های رهبری قرار داد که به هیچ وجه تجربه‌ای در چین نداشتند و شیوه‌های تجارت آمریکایی (به طور کلی غربی) را به کار می‌گرفتند که نسبت به رقبا، آنها در موضع ضعیف‌تری قرار می‌داد (Business Strategy, 2019).
در مقاله‌ای دیگر از China Business Journal عدم سازگاری آمازون با نیازهای مصرف‌کنندگان محلی، به عنوان یکی از دلایل شکست بررسی شده است (Ye, 2019). به نظر می‌رسد کاربران چینی به صفحات نسبتاً ساده که آمازون در همه سایت‌های خود استفاده می‌کند، علاقه زیادی نشان نداده‌اند. در چین سایت‌های تجارت الکترونیکی ( مانند تائوبائو و JD.com ) کالاهای بیشتری را روی یک صفحه قرار می‌دهند. به گفته این مجله شرکت‌های آمریکایی می‌خواهند فقط با یک سبک رابط کاربری (UI:user interface) در سراسر جهان فعالیت کنند. هر چند آمازون تلاش کرد که تغییراتی بر اساس الگوی وب‌گردی چینی‌ها ایجاد کند اما از رقبای فعال خود عقب ماند. همچنین رقبای چینی آمازون در هنگام پرداخت گزینه‌های بیشتری به مشتریان خود ارائه می‌دهند. به عنوان مثال آمازون از پرداخت هنگام تحویل پشتیبانی نمی‌کند در حالی که رقیب چینی‌اش JD خدماتی مانند پرداخت هنگام تحویل، انتقال از طریق بانک یا شرکت (company transfer) و اسکن کد QR از طریق پیام‌رسان وی‌چت یا علی‌پِی (Ali pay) ارائه می‌دهد.
در خصوص زیرساخت‌های توزیع نیز رقبا بهتر عمل کرده‌اند. تی‌مال دارای ۴ مرکز توزیع است که ۲۴ استان و ۲۶۹ شهر در چین را پوشش می‌دهد. وجود این مراکز توزیع و همکاری آنها با تعدادی از شرکت‌های تحویل به آنها امکان تحویل در روز بعد در ۴۰ شهر و تحویل دو روزه در ۱۱۴ شهر را می دهد. JD نیز با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ّهای توزیع دارای بیش از ۵۲۰ مرکز لجستیکی است. این شرکت همچنین در راستای توسعه استفاده از پهپاد‌ها، وسایل حمل و نقل بدون سرنشین، انبارهای اتوماتیک و سوپرمارکت‌های بدون کارمند فعالیت می‌کند.
در چین مشتریان خرید آنلاین فقط به دنبال خرید کالا نیستند، آنها برای تجربه خرید رضایت بخش نیز هزینه می‌کنند که شامل مجموعه‌ای از خدمات مانند دستیار آنلاین، تحویل سریع، روش‌های پرداخت مناسب و خدمات پس از فروش می‌شود. به نظر می‌رسد بسیاری از شرکت‌های خارجی برای موفقیت در بازار چین باید مدل کسب و کار خود را متناسب با نیازهای مردم محلی تغییر دهند در غیر این صورت مغلوب شرکت‌های داخلی می‌شوند (Geldman, 2020).
۵- هند
یکی از حیاتی‌ترین بازارهای تجارت الکترونیکی است و حتی اگر آمازون پیش قدم شده باشد، شرکت‌های هندی به ویژه بازیگران تجارت الکترونیکی میجنگند تا قدرت خود را حفظ کرده و حضور خود را در این بازار با رشد سریع گسترش دهند. از آنجا که بازار هند هنوز از لحاظ فنی در حال توسعه است، فضای رشد زیادی وجود دارد. آمازون به لطف موفقیت تاریخی خود در ایالات متحده و سایر کشورهای پیشرفته توانسته است در هند نیز پیشتاز باشد اما بازیکنان محلی به ویژه «فلیپ کارت» (Flipkart) که در سال ۲۰۱۸ توسط والمارت خریداری شد، هنوز هم موفق به رقابت با بازیکنان خارجی نشده‌اند. با این حال به لطف وسعت بازار هند بسیاری از شرکت های محلی دیگر هنوز تعداد زیادی از مخاطبان را جذب می‌کنند حتی اگر فقط سهم کمی از بازار را به خود اختصاص دهند. اکثر آنها با تمرکز بر یک بازار تخصصی مانند BookMyShow و IndiaMart فعالیت می‌کنند.
تخمین میزان بازدید ماهانه از ۱۰ بازارگاه آنلاین نشان‌دهنده تسلط آمازون و فلیپ کارت است که ترتیب با ۲۰۰ و ۱۵۰ میلیون بازدید ماهانه بسیار بالاتر از سایر بازیکنان هستند. آمازون با دستیابی به بسیاری از کشورها از جمله هند به رهبر جهانی بی رقیب تجارت الکترونیکی تبدیل شده و با خرید Whole Foods Market به خرده‌فروشی آنلاین برتر تبدیل شده است (Geldman, 2020).
۶- استرالیا
دهمین بازار بزرگ تجارت الکترونیکی با درآمد ۲۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ است (B2C E-Commerce, 2019).در استرالیا ای‌بِی و اِتسی محبوب ترین کانالها هستند و آمازون در دسامبر ۲۰۱۷ فعالیت خود را در این کشور آغاز کرد. سایر بازارگاهها شامل Woolworths (خرید مواد غذایی) JB Hi-Fi و Kogan (سرگرمی خانگی)، The Iconic و Asos (مد) هستند. بیش از ۲۰ بازار آنلاین رایج در استرالیا وجود دارد و با توجه به این که از هر ۵ خرید ۲ خرید آنلاین بوده، انتظار می‌رود بازارگاه‌های بیشتری در آینده شروع به فعالیت کنند (Geldman, 2020).
۷- فرانسه
در سال مالی ۲۰۱۹، فروش آنلاین در فرانسه ۱۱.۶٪ افزایش یافت و مجموعاً به ارزش ۱۲۵ میلیارد دلار رسید (B2C E-Commerce, 2019). آمازون فرانسه محبوب‌ترین وب‌سایت تجارت الکترونیکی در این کشور است که ماهانه حدود ۱۹ میلیون بازدیدکننده دارد. با این حال آمازون بر بازار فرانسه به اندازه ایالات متحده و انگلیس مسلط نیست. محبوب‌ترین بازارگاه‌های آنلاین در فرانسه عبارتند از (Geldman, 2020):
- آمازون FR – فروش خالص ۳.۳۵۱ میلیارد یورو در سال
- Cdiscount فروش خالص ۲.۲۷۶ میلیارد یورو در سال
- Veepee فروش خالص ۲.۲۷۴ میلیارد یورو در سال
رقابت بازارگاه‌های آنلاین در ایران
پس از بررسی پلتفرمهای شناخته شده در جهان، نگاهی به ظهور اولین پلتفرمهای ایرانی و فرجام آنها می‌اندازیم. متاسفانه از سال‌های نخستین فعالیت کسب‌وکارهای آنلاین در ایران، اطلاعات و اخباری چندانی به دست نیست. بسیاری از کسب‌وکارهای آغازین، در همان سال‌های ابتدایی دهه‌ی هشتاد فعالیت‌شان متوقف شد و یا ماهیت‌شان تغییر یافت. با این‌وجود، اولین بازارگاه آنلاین ایرانی که می‌توان بنا به تعاریف گذشته آن را یک «پلتفرم» دانست در سال ۱۳۸۲ توسط شرکت منظومه‌نگاران با نام «ایفه» راه‌اندازی شد. «نمایشگاه.کام» نیز محصول دیگر این شرکت است که بر بازارگاه B2B تمرکز داشته است. جالب آن‌که نمایشگاه، تقریبا با همان سبک و سیاق کماکان فعال است (نقد فروشگاه الکترونیک ایفه).
پس از آن و در سال ۱۳۸۸، پلتفرم‌ها رنگ‌وبوی جدی‌تری به خود گرفته و شرکت‌های سطح بالاتری به این عرصه ورود کردند. ندا رایانه فعالیت خود را در این بازار با برند «چاره» آغاز کرد این بازارگاه با هدف ایجاد ارتباط مستقیم بین عرضه کنندگان و مصرف کنندگان کالا ایجاد شد و در سال‌های بعد با اضافه کردن فروش محصولات سوپرمارکتی و خدماتی مانند پرداخت قبوض همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد (ندارایانه).
البسکو، پلتفرم دیگری بود که با اتکا به برندی نام‌آشنا و قدیمی به عرصه‌ی فروش آنلاین روی آورد. متاسفانه این برند محبوب پس از چند سال فعالیت به کار خود خاتمه داد.
پس از سال‌های پایانی دهه‌ی ۸۰، سرعت ایجاد و رشد کسب‌وکارهای پلتفرمی در عرصه‌های مختلف رشدی تصاعدی داشت و برندهای مختلفی به عرصه ورود کردند. هرچند امروز، تعداد معدودی از آنها در بازار باقی مانده‌اند.
نگاهی از نزدیک به پلتفرمهای ایرانی
برای آن‌که بتوانیم وضعیت پلتفرمهای داخلی را با دقت بیشتری تحلیل کنیم، مطلوب است که به شناخت بیشترشان بپردازیم. در ادامه، نگاهی دقیق‌تر به برخی از آنها می‌اندازیم.
۱- چاره
چاره فعالیت خود را در سال ۱۳۸۸ با هدف قرار گرفتن در سطح فروشگاه‌های برتر ایران و جهان آغاز کرد. این فروشگاه با قرار دادن عددی در بالای سایت که نشان دهنده تعداد کالاهای موجود در سایت بود، مزیت رقابتی خود را تنوع بالای محصولات اعلام کرد. چاره پل ارتباطی بین عرضه‌کنندگان و مصرف‌کنندگان بود. به همین دلیل نیازی به وجود انبار برای فروشگاه خود نمی‌دید و صرفا بر اساس کالاهایی که تامین‌کنندگان عرضه می‌کردند، فعالیت می‌کرد. این فروشگاه در سال ۹۰ فروش محصولات سوپرمارکتی و در سال ۹۲ خدماتی نظیر پرداخت قبوض را نیز به فعالیت خود اضافه کرد. از جمله مشکلاتی که مشتریان این فروشگاه داشته‌اند می‌توان به عدم موجودی برخی از محصولات و زمان طولانی بین ثبت سفارش و تحویل آن اشاره نمود (فروشگاه اینترنتی چاره).
۲- بامیلو
بامیلو در زمستان ۱۳۹۲ کار خود آغاز کرد. با اینکه این شرکت هفت سال بعد از تاسیس دیجی‌کالا شروع به کار کرد ولی به سرعت رشد کرده و به دومین فروشگاه آنلاین برتر در ایران تبدیل شد. طراحی فروشگاه بامیلو به گونهای بود که افراد با ثبت نام در سامانه به عنوان نماینده، محصولات خود را به فروش می‌رسانده و کمیسیون فروش را به این فروشگاه پرداخت می‌کردند. بامیلو پس از ثبت سفارش در طی ۲ الی ۴ روز محصولات را به دست خریداران می‌رساند و در نتیجه هزینه حمل و نقل محصولات یکی دیگر از راه‌های کسب درآمد این سایت بود (زومیت ۱۳۹۵). مزیت رقابتی بامیلو در مقایسه با رقیب اصلی‌اش دیجی‌کالا این بود که به عنوان جایگزینی ارزان‌تر فعالیت کند و به همین دلیل سرمایه‌گذاران مبالغ سنگینی را به شرکت تزریق کردند تا هرچه سریع‌تر برند خود را در ذهن کاربران ماندگار کنند. در مقابل زیرساخت‌های لازم در حوزه‌های فنی، لجستیک و پشتیبانی مشتری هنوز آماده‌ی پذیرایی از این حجم از کاربر نبود. مشتریان بامیلو در بسیاری از اوقات از شرایط نامناسب تحویل کالا و کیفیت آنها ناراضی بودند. همین عدم رضایت از روزهای اول اعتمادسازی برند را برای تیم‌های بازاریابی دیجیتال و فروش دشوار می‌کرد. از تاریخ ۲۱ اردیبهشت ۹۸ دامنه این فروشگاه به فروشگاه اسنپ‌مارکت تغییر مسیر داد و در نهایت بامیلو به طور رسمی به فعالیت خود پایان داد (دنیای اقتصاد ۱۳۹۸).
۳- باسلام
بازارگاه باسلام که در سال ۹۵ آغاز به کار کرد، پلتفرمی است که به مجموعه‌ای از تولیدکننده‌ی خرد، خانگی و محلی از مناطق مختلف ایران امکان عرضه محصولات خود را می‌دهد. به نقل از مدیرعامل باسلام در مهر ۹۹ (نشست خبری باسلام) این بازارگاه میزبان ۴۸ هزار غرفه فروش اینترنتی بوده که بیش از ۴۲۰ هزار محصول در آن ارائه می‌شود و غرفه‌های پرفروش در این فروشگاه به شکل متوسط ماهانه ۱۵۰ میلیون تومان فروش دارند (دیجیاتو ۱۳۹۹). باسلام در قم و پارادایسهاب تهران مستقر بوده و با ۳۰ نفر نیروی کار فعالیت می‌کند. باسلام در سال ۹۶ از صندوق سرمایه‌گذاری برکت بیش از یک میلیارد تومان سرمایه جذب کرده است (فروشگاه اینترنتی باسلام).
بیشتر خرید و فروشها مربوط به خوراکی و صنایع دستی است که ریشه طبیعی دارند و در رتبه بعدی زیورآلات قرار می‌گیرد. به نقل از مجله باسلام، آنچه این پلتفرم را از سایر رقبا متمایز می‌کند تاکید بر پیوند بین مشتری و فروشنده است. سازوکارهایی در نظر گرفته شده تا مشتری با تولیدکننده ارتباط حسی و عاطفی پیدا کند، فروشنده را بشناسد و بداند دارد از چه کسی خرید می‌کند. این فرآیند از طریق بخش قصه محصول دنبال می‌شود که فروشنده می‌تواند داستان تولید محصول را توضیح داده و خودش را به مشتری معرفی کند. امکان چت بین مشتری و غرفه‌‌دار در سال ۹۸ به این پلتفرم اضافه شد. تمرکز باسلام بر توسعه امکانات ارتباطی بوده و بخش آپلود ویدیو نیز به خدمات این بازارگاه اضافه شده است. حسابداری مبادلات مالی غرفه‌ها، تهیه صورت‌های مالی در دوره‌های زمانی مختلف و تسویه حساب با غرفه‌داران بخش دیگری از خدمات باسلام است. هزینه ارسال محصولات جزء هزینه‌های غرفه‌داری است که از مبلغ فروش غرفه کسر می‌گردد. بخش دیگری از ارزش افزوده ایجاد شده مربوط به غرفه‌هایی است که در باسلام به غرفه‌های دیگر خدماتی مانند نوشتن محتوا را ارائه می‌دهند (مجله باسلام ۱۳۹۸).
۴- بایا
به نقل از وب سایت خود مجموعه بایا، مطالعات بایا از سال ۱۳۹۵ در شرکت دانش پارسیان انجام شد و در سال ۱۳۹۹ با آماده‌سازی زیرساخت‌ها و سامانه‌های نرم‌افزاری فعالیت خود را آغاز کرد. با توجه به این که این پلتفرم فعالیت خود را به تازگی آغاز کرده و اطلاعات محدودی درباره آن وجود دارد، برای آشنایی بیشتر صرفا از اطلاعات بخش‌های «درباره ما» و «الگوی تجاری» وب‌سایت بایا استفاده شده است (فروشگاه اینترنتی بایا).
بایا فضایی را در اختیار هر دو گروه تأمین‌کننده و مصرف‌کننده قرار می‌دهد تا خرید و فروش محصولات و خدمات را بر این بستر انجام دهند. آنچه در اهداف بیان شده توسط بایا جلب توجه می‌کند فعالیت در زمینه تجاری‌سازی ایده‌ها، توسعه بازارهای محلی، صادرات کالا و خدمات به خارج از کشور با استفاده از ابزارهای نوین است و زیرساختی که بایا ارائه می‌دهد در برگیرنده مبادلات B2B و B2C است. با توجه به چشمانداز این شرکت، بایا به دنبال تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در ارائه کالا و خدمت با استاندارد بالا در کشور و در سراسر جهان است که می‌توان ایده اصلی آن را تبدیل شدن به یک بازارگاه جهانی دانست.
از نظر مکانیزم فعالیت بر اساس آنچه بایا بیان کرده سهم این بازارگاه از فروش کالا ۱ تا ۳ درصد و سهم آن از ارائه‌ی خدمات ۵ درصد خواهد بود و کلیه‌ی تسویه حساب‌ها به صورت روزانه انجام می‌شود. نکته‌ای که وجود دارد این است که در بایا تمام افرادی که به عنوان تامین‌کننده برای فروش کالا و خدمات عضو می‌شوند باید دارای مجوزهای مربوط به زمینه کاری خود از اتحادیه‌های صنفی یا سازمان‌های مربوطه باشند در غیر این صورت فعالیت در بایا امکان پذیر نیست، هر چند امکان ثبت نام وجود دارد. در این خصوص بایا این تسهیلات را فراهم می‌کند تا فروشندگان را به سازمان‌های دارای مجوز برای بررسی و به کارگیری معرفی نماید.
تاکید بایا بر ارائه محصولات اصیل است که آن ها را محصولاتی تعریف کرده که از نظر ظاهر، نحوه بسته بندی، کیفیت و … با کالاهای مجاز که توسط شرکت های وارد‌کننده قانونی به مردم ارائه می‌شوند، تطابق داشته باشند. ویژگی قابل توجه در این بازارگاه تنوع دسته‌بندی‌های ارائه کالا و خدمات و همچنین امکان فعالیت سازمان‌های خیریه و مشاغل خانگی (که دارای تاییدیه کار هستند) است. از تفاوت‌های اصلی بایا با سایر بازارگاهها می‌توان به قابلیت عرضه کالاهای مجازی و خدمات مختلف اشاره کرد.
۵- بازلیا (با من شاپ)
بازلیا که ابتدا با نام با من شاپ در سال ۱۳۹۸ خود را معرفی کرده بود و اکنون با دامنه بازلیا به فعالیت خود ادامه می‌دهد، پلتفرمی است که با حضور سرمایه‌گذارانی از کشورهای ایران و ترکیه شکل گرفته و زیرمجموعهای از «آسان پرداخت» است. این بازارگاه که در اردیبهشت ۱۳۹۹ رسما شروع به کار کرد در بیانیهای خود را اینگونه معرفی می‌کند: بازلیا بازار یا بستری آنلاین برای خرید و فروش انواع و اقسام کالاها است (فروشگاه اینترنتی بازلیا). این کسب و کار مشتری را مستقیما و بدون هر گونه واسطه‌ای به فروشنده وصل می‌کند و خود به عنوان تسهیل‌گر یا رابط بین دو طرف عمل می‌کند. بدین ترتیب کسب و کارهای خانگی یا فروشندگان کالا به راحتی و مستقیما محصولات خود را به خریداران سراسر کشور عرضه می‌کنند (دیجیاتو ۱۳۹۹).
با مطالعه بیانیه بازلیا می‌توان تفاوت اصلی این بازارگاه با رقبای دیگر مانند دیجی‌کالا را اینگونه بیان کرد: در بازلیا خریدار می‌تواند قبل از خرید، در حین خرید یا حتی بعد از خرید خود با فروشنده در ارتباط باشد که این موضوع می‌تواند مدت زمان تحویل کالا به مشتری را بسیار کم کند و مدت زمان تحویل کالای درون شهری تنها را حتی به یک ساعت برساند. در واقع این پلتفرم از مرکز پردازش بهره نمی‌برد و اعلام می‌کند که این روش باعث می‌شود تا سرعت رسیدن کالا به دست مشتری سریع‌تر باشد. بازلیا با تاکید بر «راهکار پرداخت امن و مطمئن» اعلام کرده است که در یک ماه و نیم گذشته بیشتر از ۳۰۰ هزار مشتری از سراسر کشور داشته است (دیجیاتو ۱۳۹۹). عامل تمایز این بازارگاه در ارائه این راهکار است که در فرآیند ثبت سفارش پرداخت به‌صورت آنلاین صورت می‌گیرد و وجه پرداختی تا زمان تحویل کالا به مشتری نزد بازلیا به صورت امانت باقی می‌ماند. همین ویژگی به زعم بازلیا فضایی امن و مطمئن برای پرداخت و خرید اینترنتی ایجاد کرده است که نه تنها باعث اطمینان خاطر مشتری می‌شود، بلکه با تسهیل فرایندها و بازاریابی مناسب افزایش فروش را برای فروشندگان به همراه دارد. می‌توان گفت بازلیا صرفا بستر خرید و فروش کالاها را در اختیار عرضه‌کنندگان و خریداران قرار داده و هیچگونه دخالتی در فرآیند لجستیکی آن نخواهد داشت و صرفا با نگهداری پول خریدار نزد خود تا زمان تحویل کالا به مشتری و تائید مشتری سعی می‌کند که صحت معاملات را تایید نماید (فروشگاه اینترنتی بازلیا).
۶- اسنپ‌فود (بخش سوپرمارکت، شیرینی و کافه) و اسنپ مارکت
بخش سوپرمارکت آنلاین در سال ۱۳۹۷ به وب‌سایت و اپلیکیشن اسنپ‌فود اضافه شد. در این بازارگاه بسته به محل سفارش، تعدد و تنوع سوپرمارکت‌ها این امکان وجود دارد که از میان برندهای متنوع‌تری کالای مورد نظر از نزدیک‌ترین سوپرمارکت‌ها تامین شود. این روند امکان ارسال سریع و کم‌هزینه‌ی سفارش را برای این سوپرمارکت آنلاین فراهم می‌کند. همچین این سرویس برای تحویل سفارش از سرویس «اسنپ‌اکسپرس» (سرویس اکسپرس سامانه ی ویژه ی حمل و نقل موتوری اسنپ فود به شمار می رود) استفاده می‌کند و به ادعای اسنپ‌فود سفارش را به‌صورت میانگین در زمانی بیست‌دقیقه‌ای به مشتری می‌رساند. یکی از رقبای اصلی این پلتفرم، سوپر مارکت دیجی‌کالا است که «دیجی کالا فِرِش» (Digikala Fresh) نام دارد و خود را بزرگترین سوپرمارکت اینترنتی ایران معرفی می‌کند (وبلاگ اسنپ ۱۳۹۹).
تفاوت اصلی این دو بازارگاه در شیوه حمل و نقل و ارائه محصولات است. دیجی کالا فرش در بخش اطلاع رسانی شروع به کار، روند فعالیت خود برای ارسال و امکان بررسی تاریخ انقضا را اینگونه اعلام کرد: «برای ارسال مواد فاسد شدنی، از محفظه‌های مخصوص همراه با یخ خشک استفاده می‌شود. در حال حاضر امکان چک کردن تاریخ مصرف تک‌تک کالاها از روی وب‌سایت وجود ندارد. ولی همه‌ی کالاهایی که دو سوم از بهترین زمان مصرف آنها سپری شده، به تامین‌کننده کالا عودت داده می‌شوند.موادی مانند گوشت و شیر به تاریخ روز عرضه شده و همگی سالم و بدون هیچ نقصی به دست مشتری می‌رسند».
از جمله رقبای اسنپ مارکت و بخش سوپرمارکت اسنپ فود می‌توان به سوپرمارکت اینترنتی «بیار» است. بیار در بهمن ماه ۱۳۹۴ با هدف عرضه کالای خرده‌فروشی در بستر اینترنت راه‌اندازی شد. این پلتفرم با گردهم آوردن شبکه‌ای از سوپرمارکت‌ها و فروشگاهها در تهران، مشهد و خرم‌آباد فعال بوده و با ارائه سرویس ارسال رایگان و امکان پرداخت نقدی و آنلاین به مشتریان خود خدمات می‌دهد. بیار نیز مشابه اسنپ‌فود و اسنپ‌مارکت زمان‌بندی ارسال از طریق انبار ندارد و به محض دریافت سفارش آن را به نزدیک‌ترین سوپرمارکت در محله مشتری انتقال داده و پس از آن سفارش توسط سوپرمارکت ارسال می‌شود (فروشگاه اینترنتی بیار).
یکی دیگر از رقبا «تزول مارکت» است که تنها در تهران فعال بوده و از جمله خدمات متمایز خود را ارسال به موقع و کمتر از یک ساعت و رایگان سفارش‌ها معرفی می‌کند. همچنین در صورت نارضایتی مشتری از کالای ارسال شده و یا عدم شباهت آن با کالای سفارشی امکان تعویض یا پس گرفتن کل سفارش را در اختیار مشتریان خود قرار داده است (سوپرمارکت آنلاین تزول).
اسنپ‌مارکت حاصل همکاری دو شرکت اسنپ و هایپراستار است و به این صورت فعالیت می‌کند که نزدیک‌ترین هایپراستار، تمامی کالاهای خریداری‌شده کاربران را تأمین خواهد کرد و این کالاها با پشتیبانی اسنپ در زمان انتخابی کاربران به دست آنها خواهد رسید. این پلتفرم در حال حاضر در تهران و کرج فعالیت می‌کند اما بخش سوپرمارکت اسنپ‌فود در سایر نقاط نیز فعالیت می‌کند (درباره اسنپ‌مارکت).
جدیدترین رقیب اسنپ مارکت و بخش سوپرمارکت اسنپ فود، «دیجی‌کالا جت» است. دیجی‌کالا برای پاسخ به نیاز مشتریان خود در زمینه تحویل سفارش‌های سوپرمارکتی با ارسال رایگان و در بازه زمانی ۳۰ دقیقه‌ای، در مرداد ۱۴۰۰ اقدام به راه‌اندازی این سرویس جدید کرد. دیجی‌کالا جت پلتفرم جدیدی در کنار دیجی‌کالاست که مخصوص تامین خریدهای لحظه‌ای و ارسال سریع محصولات سوپرمارکتی طراحی شده است.
براساس گزارش «اتاق خبر دیجی‌کالا» برای تحویل سفارش‌ها از دیجی‌کالا جت هیچ هزینه‌ای در نظر گرفته نشده است. به این ترتیب تحویل سفارش‌ها در هر مقصدی انجام شود کاملا رایگان تمام می‌شود. این ویژگی در آخرین به روز رسانی‌های پلتفرم دیجی‌کالا جت بدون تغییر بوده است و در حال حاضر ارسال سفارش‌ها رایگان است.
یکی از ویژگی‌های دیجی‌کالا جت، راه‌اندازی «دارک استور»هایی (Dark Store) به نام جت مارت است. منظور از دارک استور در دنیای تجارت الکترونیک مراکز توزیعی هستند که به طور اختصاصی برای خریدهای آنلاین به کار می‌روند. سوپرمارکت‌های دارک، انبارهای بزرگی هستند که برای خریداران و عموم مردم باز نیست و متشکل از قفسه‌ها و ردیف‌هایی از اجناس است که معمولا ساختمان آنها در نقاط قابل دسترس شهر ساخته می‌شود. پس از ثبت شدن سفارش اینترنتی کاربران، پردازش سفارش‌ها آغاز می‌شود و مرحله برداشتن سفارش‌ها و تجمیع و ارسال آنها به مشتری ادامه می‌یابد. اهمیت استفاده از دارک استورها در خرید اینترنتی تمرکز بر ارسال سریع سفارش‌ها برای خریدهای بر مبنای تقاضا (on-demand) و فوری است. در این شرایط زنجیره تأمین با سرعت بیشتری کار می‌کند و نیازهای مشتری مستقیم‌تر و سریع‌تر رفع می‌شود. اکنون دیجی‌کالا جت ۱۲ جت مارت دارد که در شهرهای تهران، کرج و مشهد فعال هستند.
سوپرمارکت دیجی‌کالا با دیجی‌کالا جت چه تفاوتی دارد؟
عرضه محصولات سوپرمارکتی دیجی‌کالا از سال ۹۷ آغاز به کار کرد. این بخش که با نام «دیجی‌کالا فِرش» شناخته می‌شد اکنون به‌عنوان دسته‌ای جدا در پلتفرم دیجی‌کالا با عنوان «سوپرمارکت دیجی‌کالا» قابل استفاده است. سوپرمارکت دیجی‌کالا بر اساس مدل کلاسیک تجارت الکترونیک عمل می‌کند اما دیجی‌کالا جت مدل نوینی از تجارت الکترونیک تحت عنوان «تجارت سریع» (Q-Commerce (quick commerce)) را ارائه می‌کند.
تجارت سریع که گاهی اوقات به جای «تحویل بر مبنای تقاضا» و «فروشگاه (مواد خوراکی) الکترونیکی» (E-grocery) استفاده می‌شود، تجارت الکترونیک به شکلی جدید و سریع‌تر است. این روش مزیت‌های تجارت الکترونیک سنتی را با نوآوری در تحویل سریع ترکیب می‌کند. سرعتِ تحویل تفاوت اصلی در تجارت سریع است که فروش کالاهای فاسد شدنی و مواد خوراکی را پوشش می‌دهد.
با توجه به سبد پیشنهادی متفاوتی که در دیجی‌کالا جت در مقایسه با سوپرمارکت دیجی‌کالا عرضه می‌شود می‌توان گفت مدل کسب‌وکار دیجی‌کالا جت مدل مکملی در کنار سوپرمارکت دیجی‌کالاست. دیجی‌کالا جت در سرعتِ بسیار بالا برتری دارد و سوپرمارکت دیجی‌کالا تنوع بیشتر و قیمت‌های همراه با تخفیف را ارائه می‌دهد. آنچه این دو را از هم متمایز می‌کند نوع سفارش‌ها و سبدهای خریدی ست که می‌شود با هر کدام از سرویس‌ها تجربه کرد.
۷- دیوارِ فروشگاهها
دیوارِ فروشگاهها که در خرداد ۱۳۹۹ آغاز به کار کرد، خدمتی از دیوار است که به مغازه‌ها و فروشگاه‌های کوچک در تهران اجازه می‌دهد تا با استفاده از خدمات دیوار کالاهای نو خود را در معرض کاربران قرار داده و به فروش برسانند (دیوار فروشگاهها). در حال حاضر خدمات خود را در سه دسته‌ی لوازم الکترونیکی، لوازم منزل و پوشاک و شخصی ارائه می‌دهد و علت ایجاد این دسته‌بندی را این طور بیان کرده است که بسیاری از خریدهای اینترنتی شامل کالاهایی از این سه دسته هستند و دیوار نیز با تمرکز روی این کالاها بسیاری از نیازهای مشتریان را پوشش می‌دهد (بلاگ دیوار ۱۳۹۹). پس از ثبت فروشگاه توسط صاحبان کسب و کار، دیوار با ارائه‌ی گزارش‌های آماری از میزان بازدید آگهی‌ها و روند فروش به افراد کمک می‌کند تا دید دقیق‌تری نسبت به روند کار خود پیدا کرده و در صورت نیاز با ایجاد تغییراتی بتوانند بازدید و فروش خود را افزایش دهند. مهم‌ترین تفاوت خدمت جدید دیوار با دیجی‌کالا در این است که در دیوار فروشگاهها خریدار و مغازه‌دار مستقیما به یکدیگر وصل می‌شوند و دیوار کمیسیونی از خرید نمی‌گیرد. ضمن اینکه در طراحی و توسعه دیوار فروشگاهها تلاش شده تا تجربه‌ای بسیار نزدیک به تجربه پاساژگردی و خرید از مغازه‌های واقعی به خریداران ارائه شود. با توجه به بحران کرونا بستر دیوار فروشگاهها با استفاده از ۳۵ میلیون کاربر دیوار (براساس گزارش سال ۹۸ این شرکت) به فروشندگان و صاحبان این مغازه‌ها کمک می‌کند تا بتوانند دوباره به کسب و کار خودشان رونق دهند (بلاگ دیوار ۱۳۹۹).
۸- پینکت
اپلیکیشن پینکت در سال ۱۳۹۷ یک سوپر مارکت آنلاین با قابلیت خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای معتبر از قبیل میادین میوه و تره‌بار شهرداری تهران، هایپرمی و … است. بر اساس آنچه این فروشگاه اعلام کرده با استفاده از این اپلیکیشن بدون پرداخت هیچ گونه وجه اضافه‌ای و حتی با تخفیف بیشتر امکان خرید از نزدیک‌ترین فروشگاهها وجود دارد. اپلیکیشن پینکت در شعارهای خود به سرعت ارسال حداکثر ۲ ساعتی سفارشات اشاره می‌کند که این شعار را در صفحه سبد خرید خود نیز به صورت عملی پیاده کرده است. فعالیت این بازارگاه در حوزه کالاهای تندمصرف یا Fast-moving consumer goods (FMCG) است. این بازارگاه در حال حاضر با فروشگاه‌های زنجیره‌ای شهروند، افق‌کوروش، هایپرمی و هایپرفامیلی، باغ میوه ایرانی و میادین میوه و تره‌بار مشغول به همکاری است. آنچه پینکت را از دیگر رقبا متمایز می‌کند وجود افرادی به نام «خریدیارها» در این مجموعه است (خریدیار پینکت). خریدیارها موظفند خرید کاربران را انجام و به واسطه پیک به در منزل آنها تحویل دهند. پینکت تضمین می‌کند خریدهایی که خریدیارها انجام می‌دهند از خریدهایی که خود کاربر انجام می‌دهد بهتر و حرفه‌ای‌تر است. مثلا دستچین کردن میوه در میادین میوه و تره‌بار مساله‌ای مهم به حساب می‌آید و دوره‌های آموزشی که برای دستیاران خرید برگزار می‌شود (سوپرمارکت آنلاین پینکت).
۹- تیمچه
بازارگاه تیمچه در سال ۱۳۹۷ آغاز به کار کرد و هدف فعالیت خود را ارائه محصولات اصل، خدمات با کیفیت و تسهیل خرید مشتریان اعلام کرده است. در حال حاضر این فروشگاه در خصوص فروش اینترنتی محصولات آرایشی و بهداشتی، لباس و اکسسوری (لوازم جانبی) فعالیت می‌نماید. با سرمایه‌گذاری مشترک «لندو» و «فینووا» فروشگاه تیمچه راه‌اندازی شده و رقابت با فروشگاه‌های آنلاین فعال را شروع کرده است. لندو چند سالی است که در حوزه لندتک (لندتک نوعی پلتفرم وام‌دهی آنلاین یکی از شاخه های فینتک یا فناوری های مالی در جهان است. این نوع کسب و کار بر پایه توافقات و فرآیند های وام دهی در صندوقها ، بانک و نهادهای مالی و اعتباری به صورت آنلاین عمل می‌کند) و خرید اقساطی فعال است و به عنوان یکی از استارتاپ‌های خرید اقساطی کشور شناخته می‌شود. یکی از مزایای رقابتی تیمچه ارسال رایگان سفارشات بدون محدودیت در مبلغ خرید به همه نقاط کشور است. این مزیت می‌تواند مشتریان زیادی را به‌خصوص از شهرهای کوچک‌تر جذب کند و ضمنا این آسودگی را برای همه مشتریان در پی دارد که نگران پر کردن سبد برای رسیدن به مبلغ تعیین شده نباشند. همچنین خرید اقساطی بدون نیاز به چک و ضامن، امتیازی است که تیمچه به پشتوانه لندو برای مشتریان فراهم کرده است. علاوه بر این برنامه‌ای برای جذب هرچه بیشتر مشتریان در نظر گرفته شده که مقداری از مبلغ سفارش آنها را به حسابشان برمی‌گرداند. «پاداش نقدی» عنوانی است که این فروشگاه برای مشتریان اختصاص داده است و البته تنها مشتریانی مشمول این پاداش نقدی می‌شوند که شرایط عضویت در باشگاه مشتریان تیمچه را داشته باشند (فروشگاه اینترنتی تیمچه).
۱۰- پاساژ
در وب‌سایت پاساژ این شرکت به عنوان اولین پاساژ الکترونیکی در ایران معرفی شده است که در سال ۱۳۹۵ فعالیت خود را بر روی بستر تلفن‌های همراه آغاز کرد. پاساژ یک بازار خرید و فروش گسترده آنلاین با تعداد زیادی فروشگاه در طیف‌های مختلف است که عملکرد آن مشابه یک مجتمع تجاری است. هر شخصی می‌تواند در پاساژ فروشگاهی با نام و برند خود ثبت و محصولات خود را عرضه نماید. پاساژ مزایای فروشگاه خود را اینگونه بیان کرده است: راه‌اندازی سریع، راحت و بدون صرف هزینه فروشگاه اینترنتی، بی نیازی از صرف زمان برای جذب مشتری، ارائه کالا به طیف گسترده‌ای از مشتریان، ارائه آسان خدمات فروشگاهی، درگیر نبودن با طراحی و پشتیبانی از فروشگاه آنلاین. در طرف دیگر حضور راحت و سریع در بازار اینترنتی، تنوع و گستردگی زیاد فروشگاهها و کالاها در شاخه‌های مختلف، دستیابی به اطلاعات در مورد کالا، انتخاب و مقایسه در طیف وسیع‌تری از فروشگاهها و کالاها، خرید امن و آسان از مزیت‌های پاساژ برای خریداران می‌باشد (فروشگاه اینترنتی پاساژ).
رقابت میان بازارگاه‌های آنلاین B2C در اقتصاد ایران
براساس گزارش سالانه سال ۹۸ دیجی‌کالا بزرگترین بازارگاه و فروشگاه آنلاین در ایران و مستقر در تهران است که روزانه بیش از ۵/۴ میلیون بازدیدکننده دارد و ۸۵ درصد سهم بازار فروش آنلاین در ایران را از آن خود کرده‌است. بنا بر آمار منتشر شده تا اوایل سال ۱۴۰۰ در این بستر بیش از ۴ میلیون کالای مختلف توسط ۱۶۰ هزار فروشنده برای فروش عرضه شده‌است و ظرفیت پردازش ۶۰۰ هزار کالا در روز را دارد (خبرگزاری فارس ۱۴۰۰).
در ادامه با نحوه فعالیت دیجی‌کالا به عنوان بزرگترین بازارگاه آنلاین ایران، بیشتر آشنا خواهیم شد و تلاش می‌کنیم به این سوال پاسخ دهیم که رقبای اصلی دیجی‌کالا که در بخش قبل با آنها آشنا شدیم، چه شباهت‌ها و تفاوت‌هایی با این بازارگاه دارند؟
۱- زیرساخت توزیع در دیجی‌کالا
در گزارش سال ۹۸ مرکز توسعه تجارت الکترونیکی بیشترین روش ارسال کالا توسط کسب و کارهای فعال در حوزه فروش کالا به ترتیب ۴۴٪ مربوط به شرکت‌های پست خصوصی و ۴۳٪ شرکت پست جمهوری اسلامی ایران است. در این میان سیستم توزیع خود شرکت‌ها تنها ۴٪ به خود اختصاص داده است (مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ۱۳۹۸).
مراکز زیرساختی دیجی‌کالا شامل «مرکز پردازش دانش»، «مرکز پردازش کالاهای سوپرمارکتی»، «خدمات پس از فروش»، «مرکز جمع‌آوری کالای فروشندگان» و «مرکز توزیع کالا» است. یکی از این مراکز مربوط به توزیع کالاست که تعداد آن به ۳۱ رسیده است. در هر استان یک مرکز جمع‌آوری کالاهای فروشندگان وجود دارد تا محصولات آنها دریافت و برای مرکز اصلی ارسال شود. در این مرحله از الگوریتم خوشه‌بندی (Clustering) استفاده می‌شود که هدف اصلی آن حداقل‌سازی مسافت و یا زمان طی شده توسط رانندگان است. نقاط تحویلی که در نزدیکی یکدیگر قرار دارند، شناسایی شده و به‌عنوان یک خوشه در نظر گرفته می‌شوند. الگوریتم خوشه‌بندی موجب صرفه‌جویی در مصرف سوخت تا ۱۳٪ برای موتور و ۲۴٪ برای خودروهای صندوق‌دار و ون‌های دیجی‌کالا شده است. برای انبارش و توزیع کالاهای سوپرمارکتی و تندمصرف انبار جداگانه‌ای در نظر گرفته شده است تا شرایط لازم برای نگهداری آنها مهیا شود (اتاق خبر دیجی‌کالا ۱۳۹۷).
همچنین این شرکت مراکزی با عنوان مراکز سیار جمع‌آوری کالا از فروشنده ایجاد کرده است. تا قبل از این فروشنده‌ها باید کالاهای خود را به مراکز تحویل کالا در سطح شهر تحویل می‌دادند. در شهرهایی مانند تهران به دلیل تراکم شهری، هزینه خرید انبار و نارضایتی همسایه‌ها در مناطق پرجمعیت، امکان نزدیک بودن مراکز توزیع به فروشنده‌ها را سخت کرده است. در نتیجه برای فروشنده‌ها سخت بود تا کالاها را به انبارهای اطراف تهران ارسال کنند. مراکز سیار این امکان را به فروشنده‌ها می‌دهد تا با صرف زمان کمتری کالای خود را به دیجی‌کالا تحویل دهند. به این صورت که کامیونهایی در ساعت مشخصی در نقطه خاصی از شهر قرار می‌گیرند و فروشنده‌ها می‌توانند به نزدیک‌ترین مرکز تحویل سیار مراجعه کرده و کالای خود را تحویل دهند. در حال حاضر ۳ مرکز سیار از ساعت ۸ الی ۱۶ در شهر تهران فعال هستند و نزدیک به ۲٪ از کالاهای دیجی‌کالا از طریق این روش تحویل گرفته می‌شوند (اتاق خبر دیجی‌کالا ۱۳۹۷).
در میان رقبا متداول‌ترین روش ارسال از طریق پست است. به طور مثال در باسلام ممکن است چند محصول از چند غرفه خریداری شود. هر غرفه دار محصول را جداگانه و از شهر خود ارسال می‌کند. بنابراین هزینه‌ی پستی هر غرفه جداگانه محاسبه و ارسال می‌شود. در میان رقبای فعال در حوزه فروش محصولات سوپرمارکتی، اسنپ‌فود و اسنپ‌مارکت از طریق سایر خدمات اسنپ مانند اسنپ‌باکس و اسنپ اکسپرس امکان ارسال سریع‌تر سفارشات را فراهم کرده‌اند.
بایا نیز به تازگی اعلام کرده است تا تامین‌کنندگان حمل و نقل محلی، صاحبان وسیله نقلیه، کسب و کارهای اینترنتی فعال در حوزه حمل و نقل، انبارداران و کسب و کارهای مرتبط با پردازش کالا و فعالان در بخش حمل و نقل شهری و بین شهری از کلان شهرها تا روستاها به عنوان «بایارانان» برای توزیع محصولات با این بازارگاه فعالیت کنند.
۲- مزیت‌های اصلی دیجی‌کالا به عنوان بازارگاه آنلاین اصلی و غالب در ایران نسبت به رقبا
برند قدرتمند، مزیت رقابتی برای شرکت در پیشی گرفتن از رقبا محسوب می‌گردد. یکی از مزایای اصلی بازارگاه دیجی‌کالا، اعتبار و شهرت برند آن است که به عنوان بزرگترین فروشگاه آنلاین کشور در بخش خرده فروشی جایگاه قابل اعتمادی در میان مشتریان پیدا کرده است.
دیجی‌کالا در گزارش سالانه سال ۹۸ اشاره می‌کند که بیش از ۶۱ هزار کسب و کار ایرانی در این بازارگاه فعالیت داشته و بیشتر از ۲ میلیون تنوع محصولی و کالایی در این بازارگاه وجود دارد. بر اساس این گزارش یکی مزایای اصلی این بازارگاه را می‌توان تنوع بالای محصولات و امکان مقایسه قیمت‌ها به دلیل حضور تامین‌کنندگان مختلف دانست.
همچنین این شرکت اعلام کرده است که ضمانت اصالت کالا از اصول جدی و غیرقابل نقض دیجی‌کالا از ابتدای شکل‌گیری تاکنون بوده است. تفکیک کالاهای اصل و غیراصل از یکدیگر، یکی دیگر از پروژه‌های جدید دیجی‌کالا برای حفظ حقوق معنوی برندهای معتبر و حمایت از مشتریان و فروشندگان دیجی‌کالا است. به همین منظور کالاهایی که تولیدکننده آن برندها و نمایندگی‌های اصلی نیستند با نشان برند متفرقه در دسترس مشتریان قرار می‌گرفتند. اما به تازگی برای شفافیت بیشتر در عنوان کالا هم به غیراصل بودن آنها اشاره می‌شود. بر اساس این گزارش از ابتدای سال ۹۷ تا کنون تنها ۰/۰۴ درصد کالاهای عرضه شده (یعنی ۴ کالا در هر ۱۰ هزار کالا) تقلبی بودند که باعث قطع همکاری دیجی‌کالا با فروشنده آنها شده است.
با توجه به این گزارش یکی دیگر از مزایای این بازارگاه ضمانت اصالت کالا است. وجود کالاهای غیر اصل در بازار ایران به دلیل عدم حضور نمایندگی رسمی بسیاری از برندها مسأله‌ای شایع است. اگرچه این معضل در بسیاری از کشورهای دیگر نیز وجود دارد و فروشگاه‌های آنلاین معتبر جهان هر کدام با توجه به شرایط و قوانین خاص کشور محل فعالیت سازوکار ویژه‌ای برای مقابله با آن در نظر گرفته‌اند. پروژه‌های فروشگاه‌های آنلاینی همچون آمازون Amazon Project Zero (پروژه صفر آمازون در سال ۲۰۱۹ راه‌اندازی شد. این پروژه نوآورانه آمازون به کمک فناوری پیشرفته و همکاری برندها مانند سریال‌سازی محصولات با کد منحصر به فرد در فرآیند تولید یا بسته بندی، در جهت حفظ مالکیت معنوی و چگونگی تشخیص محصولات تقلبی فعال است. در حال حاضر برندها با همکاری آمازون در ۱۷ کشور تلاش می‌کنند تا تعداد کالاهای تقلبی را به صفر برسانند) و ای‌بی eBay VeRO Program (The Verified Rights Owner این برنامه به دارندگان حقوق مالکیت معنوی (IP) و نمایندگان مجاز آنها اجازه می‌دهد در صورت نقض حق مالکیت معنوی، محصولات تقلبی در لیست‌های eBay را گزارش دهند) نمونه‌هایی از تلاش این مجموعه‌ها برای جلوگیری از فروش کالاهای غیر اصل به جای اصل است. در ماه‌های گذشته شکایت‌های مبنی بر غیراصل یا تقلبی بودن محصولات توسط مشتریان این بازارگاه افزایش یافت که در پاسخ دیجی‌کالا اعلام کرد: «فروشندگان دیجی‌کالا می‌توانند با رعایت قوانین و مقررات و به شرط شفاف‌سازی با مشتریان، کالاهای غیر اصل را در این فروشگاه اینترنتی عرضه کنند».
یکی دیگر از امتیازات خاص دیجی کالا نسبت به سایر فروشگاه های اینترنتی وجود نقد و بررسی های حرفه‌ای و تولید محتوای قوی توسط «دیجی‌مگ» است هر چند که با ایجاد شدن دسته‌بندی های جدید و بیشتر شدن محصولات سبب شد بسیاری از آنها مورد بررسی قرار نگیرند.
زیرساخت‌های توزیع سراسری از مزایای شناخته شده دیجی کالا است. این شرکت از مهر ۹۹ امکان ارسال مستقیم کالا از فروشنده را فراهم کرده است. ارسال توسط فروشنده قابلیت جدیدی است که به پنل بعضی از فروشندگان دیجی‌کالا اضافه شده و با استفاده از این قابلیت فروشندگان می‌توانند در صورت تمایل بعضی از کالاهای خود را به صورت مستقیم برای مشتری ارسال کرده و نیازی به مراجعه و تحویل به انبارهای دیجی‌کالا نداشته باشند. این امکان مزایای جدیدی برای دیجی‌کالا ایجاد می‌کند. از جمله این که در نتیجه این فرایند به دلیل دخیل نبودن یک واسط در بخش انبار و پردازش، سفارش‌ها در مدت زمان کوتاه‌تری به دست خریداران می‌رسد.همچین بنابر اعلام دیجی‌کالا فروشندگان برای ارسال مستقیم کالاها هزینه پردازش و ارسال به دیجی‌کالا پرداخت نمی‌کنند و برای پرداخت کمیسیون به دیجی‌کالا از تخفیف برخوردار می‌شوند.
۳- چالاکی بازارگاه آنلاین دیجی‌کالا در مواجهه با رخدادهای بازار
بحران کرونا یکی از عوامل تاثیرگذار بر بازار است. مدیر عامل دیجی‌کالا در مصاحبهای اعلام کرد حدود ۳۰ درصد از نیروهای این شرکت را به دلایل مختلفی از جمله ترس از کرونا و درگیری با این بیماری از دست داده و سیستم دریافت و تحویل کالا به دلیل محدودیت‌های تردد با مشکل جدی روبه‌رو شده بود، در شرایطی که تقاضا ۲ برابر شده بود و باید به نیاز مردم پاسخ می‌دادیم. با گذشت یک ماه سرانجام در فروردین ماه حدود هزار نفر نیرو استخدام شده و این شرکت در اردیبهشت ماه بر اوضاع مسلط شد. مبلغ خالص فروش دیجی‌کالا از ابتدای سال ۹۹ تا اول آبان ۹۹ نسبت به بازه مشابه در سال گذشته، ۱۶۰ درصد افزایش داشته و تعداد کالای فروخته شده هم ۱۴۹ درصد افزایش داشته است. اما در ماه‌های اخیر میزان این رشد با کاهش روبه‌رو شده است (اتاق خبر دیجی‌کالا ۱۳۹۹).
۴- شباهت‌ها و تفاوت‌های استراتژی رقبای اصلی با دیجی‌کالا
جدول رقبای دیجی‌کالا
| رقبا | شباهت | تفاوت | پاسخ دیجی‌کالا |
| باسلام – شروع فعالیت ۱۳۹۵ | هم‌پوشانی محصولات ارائه‌شده (محصولات خوراکی، صنایع دستی و زیورآلات) | فروش توسط غرفه دارانی که تولید کنندگان محلی و خانگی هستند. | پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا ( تابستان ۹۹): تسهیل‌گری فرایند جذب فروشندگان بومی و روستایی از طریق پشتیبان‌ها و آموزش فعالیت در پلتفرم بازارگاهها |
| بایا – شروع فعالیت ۱۳۹۹ | ایجاد ارتباط بین فروشندگان و خریداران کالا- تاکید بر فروش کالای اصل | امکان عرضه خدمات – فعالیت در زمینه تجاری‌سازی ایده‌ها – صادرات کالا و خدمات به خارج از کشور -در برگیرنده مبادلات B2B و B2C | – |
| با من شاپ – شروع فعالیت ۱۳۹۹ | فروش دسته‌بندی متنوعی از کالا | بدون مرکز پردازش و ایجاد ارتباط مستقیم بین خریدار و فروشنده – ایجاد امکان برگزاری حراج های آنلاین مشابه eBay در کنار امکان فروش آنلاین بصورت C2C | مهر ۱۳۹۹ ایجاد امکان ارسال مستقیم از خریدار به فروشنده |
| دیوارِ فروشگاهها – شروع فعالیت ۱۳۹۹ | ارائه کالا در سه دسته‌بندی لوازم الکترونیکی، لوازم خانگی و لوازم شخصی و لباس | ارسال کالا توسط فروشندگان | مهر ۱۳۹۹ ایجاد امکان ارسال مستقیم از خریدار به فروشنده |
| تیمچه – شروع فعالیت ۱۳۹۷ | فروش اینترنتی محصولات آرایشی و بهداشتی، لباس و اکسسوری(لوازم جانبی) | ارسال رایگان سفارشات بدون محدودیت در مبلغ خرید به همه نقاط کشور – خرید اقساطی بدون نیاز به چک و ضامن | شهریور ۱۳۹۹ همکاری دیجی‌کالا و دیجی‌پی برای ارائه اعتبار به خریداران و فروش اقساطی کالاها |
| اسنپ فود ( بخش سوپرمارکت، شیرینی و کافه) و اسنپ مارکت – شروع فعالیت ۱۳۹۷ | فروش محصولات سوپرمارکتی (رقابت با دیجی کالا و دیجی کالا فرِش) | استفاده از سرویس اسنپ اکسپرس – ارسال از نزدیک‌ترین سوپرمارکت‌ها | -مرداد ۱۴۰۰ راه‌اندازی دیجی‌کالا جت با هدف ارسال رایگان و سریع سفارش‌های سوپرمارکتی |
| پینکت – شروع فعالیت ۱۳۹۷ | فروش محصولات سوپرمارکتی | استخدام خریدیارها برای انجام خرید بهتر به خصوص در میادین میوه و تره بار | – |
گر چه بیشتر ایرانی‌ها به روش‌های پرداخت بین‌المللی دسترسی ندارند اما هنوز راهی برای دسترسی به خدمات وب‌سایت هایی مانند آمازون و علی بابا پیدا می‌کنند. بسیاری از کسانی که نمی توانند محصولات مورد نظر خود را در بازار داخلی پیدا کنند یک واسطه برای خرید اقلام از وب‌سایت‌های بین‌المللی پیدا می‌کنند. «ایگرد»، «مالتینا» و «چارسوق» نمونهای از این واسطه‌ها هستند و به شکل غیرمستقیم در میان رقبای دیجی‌کالا قرار می‌گیرند.
در کنار رقبای فعال در حوزه تجارت الکترونیک، سایر پلتفرم‌هایی که امکان برقراری ارتباط بین خریدار و فروشنده را نیز ایجاد می‌کنند مانند اینستاگرام به عنوان رقیب دیجی‌کالا شناخته می‌شوند.
هر یک از رقبا با در نظر گرفتن یک مزیت رقابتی وارد چرخه رقابت می‌شوند و در مواردی که بالاتر بررسی شد اکثر این بازارگاهها رقیب اصلی خود را دیجی‌کالا اعلام کرده‌اند. علاوه بر موارد ذکر شده، در هر دسته بندی قسمت‌های نقص‌هایی وجود دارد که دیجی کالا نتوانسته نیازهای مخاطب را رفع کند. فروشگاه‌هایی که به‌صورت تخصصی به فروش محصولات یک برند خاص می‌پردازند به‌عنوان مرجع خرید مشتریان از آن برند تبدیل شوند. به طور مثال بررسی ما از بازارگاه‌های فعال در کشورهای دیگر نشان می‌دهد توجه به بازارهای تخصصی مانند صنایع دستی با اقبال بیشتری مواجه می‌شود. همچنین جایگزین شدن شیوه خرید اینترنتی به‌صورت P2P (همتا به همتا) در سایت‌های اینترنتی می‌تواند بازار دیجی‌کالا را محدود کند.
۵- دیجی‌کالا رقیب اصلی خود را که می‌داند؟
براساس تحقیقات ۹۳ درصد از بازار خرده‌فروشی آفلاین است و ۷ درصد باقی مانده هم عمدتا در شبکه‌های اجتماعی مشغول هستند. در نتیجه این بازار را می‌توان به سمت هر چه بیشتر آنلاین شدن پیش برد. با گسترش و پیشرفت اینترنت، به‌مرور شاهد شکل گرفتن نوع تازه‌ای از روابط آنلاین و شبکه‌های اجتماعی بوده‌ایم. سال ۲۰۰۵ یاهو با ایجاد چند قابلیت برای کاربرانش، از جمله امتیاز دهی به محصولات، آغازگر مسیری در دنیای تجارت الکترونیکی شد که امروز با نام تجارت اجتماعی شناخته می‌شود.
«تجارت اجتماعی» (Social commerce درباره تجارت اجتماعی بیشتر بخوانید) خرید و فروش کالا یا خدمات مستقیماً در بستر رسانه‌های اجتماعی است. این مدل با تشویق کاربران به تکمیل کل فرآیند خرید بدون ترک برنامه‌های دلخواه، رسانه‌های اجتماعی را فراتر از نقش سنتی خود در فرآیند کشف حرکت می‌دهد. تجارت الکترونیک به طور گسترده شامل فرآیند خرید و فروش کالا به صورت آنلاین است. مدل مناسبی است اما با کامل بودن فاصله زیادی دارد. بیش از ۵۰ درصد از کل ترافیک اینترنت مربوط به تلفن‌های همراه است. همچنین کاربران تلفن همراه نرخ «رها کردن سبد خرید» (Cart abandonment یا رها کردن سبد خرید زمانی اتفاق می‌افتد که کاربر محصولی را به سبد خرید آنلاین در یک سایت تجارت الکترونیک اضافه می‌کند اما اقدام به پرداخت و تکمیل خرید نمی‌کند) بسیار بالاتری نسبت به کاربران دسکتاپ دارند. از آنجایی که خریداران برای خریدهای روزمره تلفن همراه را ترجیح می‌دهند، ساده کردن فرآیند پرداخت بسیار مهم است. اینجاست که تجارت اجتماعی وارد عمل می‌شود و نقاط ریزشی را که می‌تواند منجر به ترک معاملات شود، حذف می‌کند.
بر اساس گزارش «آینده رسانه‌های اجتماعی ۲۰۲۱» مدیران اکثراً موافق هستند که تجارت اجتماعی بخش فزاینده‌ای از درآمد مبتنی بر بازاریابی شرکت آنها را هدایت می‌کند. در این گزارش آمده است که از هر ۱۰ نفر، ۸ نفر انتظار دارند ظرف سه سال آینده محصولات یا خدمات خود را از طریق شبکه اجتماعی بفروشند.
در سال ۲۰۲۰ فیس‌بوک، اینستاگرام و پینترست ابزارهای تجارت اجتماعی را راه اندازی کردند تا به خرده‌فروشان کمک کنند تجارب خرید آنلاین را در بحبوحه همه‌گیری کووید۱۹ ساده کنند. این ویژگی‌ها ویترین‌های دیجیتالی جدیدی ایجاد می‌کنند که می‌توانند از طریق تبلیغات پولی بیشتر دیده شوند.
یکی از شاخص‌هایی که میزان توسعه‌یافتگی خرده‌فروشی آنلاین با آن سنجیده می‌شود شاخص E-Retail به Retail است. یعنی میزان خرده‌فروشی الکترونیکی به کل میزان خرده‌فروشی کشور. این شاخص در ایران آمار مستندی ندارد؛ اما گزارش‌ها و آمارهایی که از منابع مختلفی مثل بانک مرکزی، شاپرک، رقبا و آمارهای تحقیقی دیجی‌کالا نشان می‌دهد این شاخص در ایران در نهایت ۲ درصد است. از این ۲ درصد حدود یک درصد آن روی اینستاگرام (حدود ۱۲۰ هزار صفحه کسب‌وکار در اینستاگرام تخمین زده شده حضور فعال دارند) و تلگرام هستند. با آن که اندازه بزرگی دارد اما خیلی توزیع شده و تکه تکه است. حدود یک درصد دیگر آن در اختیار دیجی‌کالا و فروشگاه‌های دیگر خرده‌فروشی کلاسیک است که آخرین آمار مرکز توسعه تجارت الکترونیک نشان می‌دهد حدود ۴۱ هزار فروشگاه اینترنتی که دارای اینماد هستند فعالیت می‌کنند. (براساس مصاحبه مدیرعامل دیجی‌کالا) همچنین دیجی‌کالا بزرگترین رقیب خود را بازار آفلاین با سهم ۹۸ درصدی و بزرگترین رقیب آنلاین خود را اینستاگرام می‌داند. با گسترش فعالیت فروشگاهها در اینستاگرام باید دید دیجی‌کالا چطور مزیت رقابتی خود را در رقابت با این فروشگاهها حفظ می‌کند (ماهنامه پیوست ۱۳۹۹).
منابع
- Agora Timeline; Ancient History Encyclopedia
- Mark, Joshua J; Agora, Ancient History Encyclopedia, September 2009
- Tran, Angela; Webster, Max; Wertz, Boris. A Guide to Marketplaces: Third Edition, Version one e-books, October 2020
- Täuscher, Karl; Laudien, Sven M.Understanding Platform Business Models: A Mixed Methods Study of Marketplaces, European Management Journal, Volume 36, Issue 3, June 2018, Pages 319-329
- Kawa, Arkadiusz; Wałęsiak, Magdalena. Marketplace as a key actor in e-commerce value networks, Scientific Journal of Logistics:Logforum 15.4, September 2019, Pages 521-529
- Grieger, Martin. Electronic marketplaces: A literature review and a call for supply chain management research, European Journal of Operational Research 144, 2003, Pages 280–۲۹۴
- Ecommerce Timeline, Big commerce
- E-entrepreneur, MODULE 1: Understanding e-commerce. The role of e-commerce in changing youth entrepreneurship as a career, ID Project: 2019‐۲‐DK01‐KA205‐۰۶۰۳۱۷, Duration: 01- 09 – ۲۰۱۹ / ۳۰ – ۰۴ – ۲۰۲۱, ۲۰ Months
- The History of eCommerce: How Did it All Begin?, Harvard University Scholars
- Ebay company profile, Fortune 500, Fortune, 2020
- Amazon company profile, Fortune 500, Fortune, 2020
- B2C E-Commerce : Statistics and Market Data on B2C E-Commerce, Statista, 2019
- Top sites ranking for E-commerce And Shopping in Argentina, Similar web, 2019
- Geldman, Andy; Online Marketplaces in Australia and New Zealand: eBay and Trade Me Lead, Web retailer, September 2020
- Geldman, Andy.Online Marketplaces in Latin America: Mercado Libre the Clear Leader, Web retailer, November 2020
- Merton, Kate.The World’s Top Online Marketplaces 2020, Web retailer, February 2020
- Geldman, Andy.Online Marketplaces in the USA: Amazon is Not The Only Show in Town, Web retailer, September 2020
- Geldman, Andy.Online Marketplaces in China: The Land of The Giants, Web retailer, September 2020
- Geldman, Andy.Online Marketplaces in Europe: Dynamic, Diverse and Disjointed, Web retailer, October 2020
- Popular online marketplaces in Europe, Ecommerce news Europe
- Veysel Ertemel, Adnan; Çeli, Buğra. An exploratory analysis of online shopping behavior in Turkey, International Journal of Commerce and Finance, Vol. 2, Issue 1, 2016, Pages 67-80
- Alibaba Makes Strategic Investment in Turkey’s Leading E-Commerce Platform Trendyol, Trendyol, June 2018
- Amazon’s Expansion into China: Opportunities and Challenges.” UKEssays, Business Strategy, April 2019
- Ye, Josh. Consumers say Amazon failed in China because it didn’t adapt, Abacus, South China morning post, April 2019
- ایفه اولین وب‌سایت b2c، گفتگویی با حمیدرضا اعتدال‌مهر مدیرعامل هلدینگ منظومه‌نگاران، منظومه‌نگاران
- نقد فروشگاه الکترونیک ایفه، ایشاپ فایندر
- تاریخچه موسسه ندارایانه
- فروشگاه اینترنتی چاره
- یوسف‌نژاد، مسعود؛«گفتگو زومیت با رامتین منزهیان، بنیان‌گذار بامیلو»، زومیت، آبان ۱۳۹۵
- «بامیلو تعطیل شد». دنیای اقتصاد،شماره ۴۶۰۶، ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۸
- فروشگاه اینترنتی باسلام
- پارساپور، آرش؛ آمارهای جدید از فروشگاه باسلام، دیجیاتو، مهر ۱۳۹۹
- مدقق، احمد؛ گزارش اولین نشست خبری بازار اجتماعی باسلام، مجله باسلام، ۱۳۹۸
- فروشگاه اینترنتی بایا
- فروشگاه اینترنتی بازلیا
- مستکین، امیر؛ «فروشگاه اینترنتی «بازلیا» رسماً شروع به کار کرد؛ دیجی‌کالا دیگر تنها نیست»، دیجیاتو، فروردین ۱۳۹۹
- «سوپرمارکت آنلاین اسنپ؛ خریدی امن و آسان!»، وبلاگ اسنپ، فروردین ۱۳۹۹
- درباره اسنپ‌مارکت
- فروشگاه اینترنتی بیار
- سوپرمارکت آنلاین تزول
- دیوارِ فروشگاهها
- «دیوار فروشگاهها چیست؟»، بلاگ دیوار، خرداد ۱۳۹۹
- «دیوارِ فروشگاهها»؛ بخش جدید دیوار برای فروش کالاهای نو، بلاگ دیوار، خرداد ۱۳۹۹
- سوپرمارکت آنلاین پینکت
- خریدیار پینکت
- فروشگاه اینترنتی تیمچه
- فروشگاه اینترنتی پاساژ
- گزارش سالانه تجارت الکترونیکی سال ۱۳۹۸، مرکز توسعه تجارت الکترونیکی
- «پشت صحنه چند کلیک؛ مرکز پردازش دیجی‌کالا چگونه کار می‌کند؟»، اتاق خبر دیجی‌کالا، آذر ۱۳۹۷
- گزارش سالانه سال ۱۳۹۸ دیجی‌کالا
- «چگونه دیجی‌کالا بحران کرونا را شکست داد؟»، اتاق خبر دیجی‌کالا، دی ۱۳۹۹
- «معرفی پروژه کارآفرینی بومی دیجی‌کالا در یلدا سامیت ۲۰۲۰»، اتاق خیر دیجی‌کالا، دی ۱۳۹۹
- «ارسال مستقیم کالا از فروشنده به خریدار چیست و چه مزایایی دارد؟»، اتاق خبر دیجی‌کالا، آذر ۱۳۹۹
- خرید اقساطی از دیجی‌کالا
- ایگرد؛ خرید از آمازون و ای‌بِی
- مالیتنا؛ خرید از آمازون
- چارسوق؛ خرید از آمازون
- اعظمی، امید؛ «اینستاگرام؛ بزرگترین رقیب دیجی‌کالا» مصاحبه با حمید محمدی،مدیرعامل دیجی‌کالا، ماهنامه پیوست، دی ۱۳۹۹
